Zjawiska przestrzenne, rozpatrywane z punktu widzenia przestrzeni dzieła literackiego oraz przestrzeni sacrum warunkują rozpoznanie struktury aksjologicznej, osadzonej w ramach rzeczywistości postrzeganej i przedstawionej. Elementy przedstawień przestrzennych są składnikami całościowej wizji świata, stanowiąc wraz z jakościami alegorycznymi i konkretnymi strukturę o autonomicznym charakterze. Z kolei powiązania pomiędzy elementami owej struktury decydują o przypisywanym im znaczeniu, co objawia się najsilniej w waloryzacji przestrzeni, ale również w przypisaniu jej symbolicznych, wykraczających poza semantykę przestrzeni odniesień. Analiza podstawowych struktur przestrzennych ma istotne znaczenie w odniesieniu do badań komparatystycznych, bądź jak w przypadku kancjonału mazurskiego do dzieł stanowiących kompilację różnych wątków i tradycji.
     Kancjonał mazurski jest zbiorem zawierającym 904 pieśni, przeznaczonym do użytku codziennego w gminach ewangelickich, a wydawanym w królewieckiej oficynie Hartunga w latach 1741-1918. O popularności tego zbioru świadczyć mogą dochodzące do pięćdziesięciu tysięcy egzemplarzy nakłady oraz trudna do precyzyjnego ustalenia liczba wydań, którą historycy literatury mazurskiej obliczają na około 150 edycji.
     Kancjonał mazurski jest dziełem synkretycznym, posiadającym liczne odniesienia do wątków religijnych, kulturowych i poetyckich spoza głównego nurtu kultury protestanckiej. Sprzyjał temu kontekst historyczny i kulturalny, w jakim kształtował się kanon pieśni protestanckich Mazur. Synkretyzmu tego zbioru dowodzi zarówno geneza, jak i zawartość; obok pieśni i tłumaczeń wybitnych poetów, w tym również obficie reprezentowanej poezji Jana Kochanowskiego, znajdują się w tym zbiorze tłumaczenia utworów dokonane przez liczne grono współautorów, a przykłady najwartościowszej liryki religijnej sąsiadują z anonimowymi modlitwami i pieśniami renesansu. W kancjonale mazurskim znalazły także miejsce liczne pieśni wchodzące wcześniej do innych kancjonałów, czego efektem jest swoista synteza kancjonałowych wartości i rozwiązań edytorskich. Zredagowany przez pastora Wasiańskiego zbiór stał się w okresie dwustu lat podstawowym obok Biblii źródłem inspiracji religijnej i poetyckiej mieszkańców Mazur. Przyjęcie z jakim pieśni zebrane w kancjonale mazurskim spotykały się w gminach ewangelickich świadczy o zgodności pomiędzy ich przedstawieniami, a powszechnie przyjętym systemem wartości.
     Luterańskie koncepcje religii i świata znajdują odbicie w konstrukcjach przestrzennych pieśni kancjonałowych, przy czym owe przedstawienia przestrzenne stają się odzwierciedleniem porządku wykraczającego poza dosłowne obrazowanie. Konsekwencja z jaką konstruowana jest przestrzeń tych pieśni pełniła istotną rolę w kształtowaniu autonomicznego, a zarazem zgodnego z nauką Lutra systemu wartości. Rozważenie przedstawień przestrzennych kancjonałowej poezji i ich stosunku do pierwiastków sakralnych prowadzi do wniosku o sakralnym charakterze przestrzeni przedstawionej kancjonałowych pieśni. Stratyfikacje przestrzenne kancjonału mazurskiego bliższe są systemowi wartości renesansowego humanizmu, niż znanym z poezji religijnej średniowiecza strukturom przestrzennym. Zmianie uległ przede wszystkim punkt centralny przestrzeni, wokół którego ogniskują się kręgi bliższe i dalsze. W centrum przestrzeni znajduje się więc człowiek poszukujący swych relacji z Bogiem i światem, człowiek odnajdujący swe miejsce na przecięciu dwu porządków przestrzennych: wertykalnego i horyzontalnego.
     Rozdział pierwszy zawiera analizę pojęć przestrzeni i sacrum oraz pojęcia przestrzeni sakralnej w kontekście historycznym, epistemologicznym i literackim. Jest to rekonesans pozwalający na określenie zakresu podstawowych pojęć. Przedstawione zostały poglądy dwu przeciwstawnych kierunków filozoficznych - wywodzący się od Kanta, a kontynuowany przez Dilthey'a, Heideggera i Husserla pojmuje przestrzeń jako kategorię ontologiczną i epistemologiczną. Dociekania kontynuującego ową tradycję Ingardena doprowadziły do wyróżnienia czterech warstw przestrzeni ontologicznej oraz specyficznej dla dzieł literackich "przestrzeni przedstawionej". Opozycją wobec subiektywnej przestrzeni fenomenologów było opisane w pracach Durkheima ujęcie przestrzeni jako kategorii społecznej, będącej wypadkową indywidualnych kategoryzacji i wiążącą zbiorowość wspólnym układem odniesienia. O ile hermeneutyczne poglądy stały się podstawą dociekań literaturoznawczych (Bachelard, Poulet, Matoré, Genette, Bachtin, Łotman), to poglądy Durkheima kontynuowali socjologowie i religioznawcy.
     W rozdziale drugim przedstawiono genezę i strukturę oraz znaczenie w kulturze mazurskiej kancjonału Wasiańskiego. W zbiorze tym ponad pięćdziesiąt procent stanowiły utwory zaczerpnięte z wcześniejszych kancjonałów protestanckich. Z kancjonałów Artomiusza, Maliny i Tschepiusa pochodziło łącznie 478 pieśni, stanowiących kanon pieśni polskiego protestantyzmu. Również układ zbioru wskazuje na aspiracje Wasiańskiego i grona współpracujących z nim poetów i tłumaczy. "Nowo wydany kancjonał pruski" miał stać się księgą codziennego użytku, gdzie na każde święto, każde wydarzenie, na każdą porę roku i dnia znaleźć można było odpowiednią pieśń. Zawartość i układ zbioru były czynnikiem decydującym o akceptacji kancjonału w mazurskich gminach ewangelickich. Świadectwem owej akceptacji może być silny wpływ kancjonału na podtrzymanie znajomości wśród Mazurów języka polskiego, który w formie zbliżonej do polszczyzny kancjonałowej przetrwał do XX wieku, jednak największą siłą owych pieśni był świat w nich przedstawiony. Nawet pieśni obcego pochodzenia, hymny łacińskie i psalmy zyskiwały swoje odniesienia w mazurskiej rzeczywistości.
     W trzech kolejnych rozdziałach przedstawiono analizę trzech podstawowych porządków przestrzennych, osi pionowej, przestrzeni zorientowanej poziomo oraz łączącej te dwa porządki, a zarazem wprowadzającej własne uporządkowania i współzależnej od czasoprzestrzeni przestrzeni człowieka. Kolejność analizy porządków przestrzennych ustalona została na podstawie wstępnej klasyfikacji zjawisk charakterystycznych dla każdej z nich. W rozdziale o przestrzeni wertykalnej przedstawione zostały elementy przestrzeni metafizycznej, przestrzeni empirycznej oraz ich wzajemne zależności. Jest to ujęcie najbardziej uniwersalne, obejmujące te zjawiska przestrzeni sakralnej, które posiadają najwięcej odniesień w tradycji judeo-chrześcijańskiej. Przeciwstawienia "góra-dół", "niebo-ziemia", poszerzane również o świat podziemny, w licznych interpretacjach wyznaczały porządek sakralny świata przedstawionego, o ile jednak tradycyjnie ujmowano je jako przeciwstawienie wysokiego sacrum - niskiemu profanum, w przestrzeni kancjonałowych pieśni wyznaczyć można dwa nakładające się porządki: mityczną oś wiążącą wieczne niebo z ziemską doczesnością oraz empiryczne, postrzegane w rzeczywistości przeciwstawienie niedostępnego, choć na swój sposób zracjonalizowanego nieba i bliskiej, poznawalnej, choć nie do końca okiełznanej ziemi. W pieśniach kancjonałowych szczególnie wyraźny jest proces sakralizacji owego empirycznego porządku, nakładania nań znaczeń i kontekstów przestrzeni mitycznej. Równocześnie jednak przestrzeń metafizyczna kształtowana jest na podobieństwo przestrzeni widzialnej, a jej elementy opisywane poprzez odwołania do odpowiadających im atrybutów przestrzeni empirycznej. Ujęcie to potwierdza wybiegający nawet poza tradycję judeo-chrześcijańską, uniwersalny charakter wertykalnych uporządkowań spacjalnych. Przestrzeń horyzontalna uporządkowana została jako opozycja pomiędzy tym co odległe i obce, a tym, co bliskie i znane. W ogólnym ujęciu podzielić ją można na koncentrycznie ułożone kręgi, od najszerszego, obcego kręgu przestrzeni zewnętrznej, po najbliższy centrum krąg, w którym oś pozioma krzyżuje się z osią pionową. Sakralny charakter tego uporządkowania widoczny staje się poprzez aksjologiczne nacechowanie różnych obszarów, zjawisk i elementów.
     Charakterystyczną cechą przestrzeni wertykalnej jest jej racjonalne zaplanowanie oparte na realistycznych opisach, choć od reguły tej istnieje wiele wyjątków. Jest to przy tym uporządkowanie zorientowane głównie wokół człowieka, stanowiącego centralny punkt kręgów spacjalnych. Od porządku tego istnieją jednak wskazujące na heterogeniczność wizji odstępstwa. Omówienie porządku przestrzennego w tym rozdziale podzielone zostało na trzy etapy, które w uproszczeniu odpowiadają kolejnym kręgom, jednak zasadą podstawową była nadawana przedstawianym zjawiskom wartość. Odpowiadający najszerszemu kręgowi przestrzeni horyzontalnej obraz ziemi podzielony na obszary o różnej wartości odnoszony jest do znajdującego się w jego centrum człowiekowi. Krąg natury, zjawisk znanych lecz czasami niebezpiecznych dostarcza wielu przedstawień alegorycznych i symbolicznych. Tu również mamy do czynienia ze zorientowaną ku człowiekowi waloryzacją przestrzeni. Najbliższy centrum jest krąg gospodarstwa i domu. Jest to krąg przestrzeni podporządkowanej człowiekowi, uładzonej jego pracą, krąg w którym realizuje się jedno z podstawowych zadań człowieka w życiu doczesnym. Biblijny imperatyw "czynienia Ziemi sobie posłuszną" nabiera tu znaczenia podstawowego.
     Położenie człowieka w centrum przestrzeni horyzontalnej i w połowie osi pionowej sprawiało, że wszelkie zjawiska przynależne do tych dwu porządków odnosiły się do człowieka. Przecięcie tych dwu porządków tworzy przestrzeń heterogeniczną, ale zarazem niemal jednolitą i trudną do zhierarchizowania. Przestrzeń człowieka to układ odniesień emocjonalnych i społecznych, to wreszcie teologiczny wręcz wykład powinności chrześcijanina. W pewnym stopniu przestrzeń ta pokrywa się z wewnętrznym kręgiem przestrzeni horyzontalnej, jest jednak odmiennie wartościowana i zakreślana. Wstępnie określono ją jako przestrzeń zajmowaną przez człowieka, jego rodzinę i społeczność. Istotną cechą przestrzeni ludzkiej jest jej nierozerwalny związek z upływającym czasem. Czasoprzestrzeń ludzkiego życia, rozważania dotyczące narodzin i śmierci, godziwe wykorzystanie każdego dnia to jeszcze jeden element poetyki kancjonałowych pieśni, który omówiono tylko w takim zakresie, w jakim powiązane ze zjawiskami spacjalnymi nie mogły być pominięte. W rozdziale o przestrzeni człowieka istotną rolę pełnią odwołania do czasoprzestrzeni ludzkiego życia oraz jej stosunku do wiecznego i wszechogarniającego sacrum.
     Stałe, niezmienne na przestrzeni wieków elementy owych porządków przestrzennych świadczą o uniwersalizmie tak ujmowanej przestrzni i ciągłości kulturowej formacji religijnej, w ramach której funkcjonowały zarówno kancjonałowe pieśni, jak i zawarty w nich system wartości. Kancjonał mazurski w okresie dwu stuleci stał się księgą świętą, wyznaczając zarówno granice języka, którym porozumiewali się Mazurzy, jak też ich wyobrażenia religijne, zamykając w ujęciach przestrzennych konkretyzacje światopoglądowe o podstawowym znaczeniu.